Ciekawe dzieje parafii w Nowem. Początki sięgają połowy XI wieku

Jak podają badacze historii Kościoła na Pomorzu parafia w Nowem mogła zostać założona po misji ewangelizacyjnej św. Wojciecha. Oznacza to, że jej początki istnienia sięgają połowy XI wieku

Na temat samej historii Nowego sporo dowiadujemy się ze świeżo wydanego przewodnika „Szlaki turystyczne Ziemi Świeckiej”. Jest to projekt promujący powiat świecki i gminę Osie, który powstał w oskim GOK. Przewodnik dostępny jest m.in. na stronie internetowej starostwa powiatowego. Oprócz niego w ramach projektu ukazała się książka "Działania wojenne na Ziemi Świeckiej we wrześniu 1939 roku i w styczniu-lutym 1945 roku", film promujący gminę Osie i Wdecki Park Krajobrazowy, gra terenowa "Questing" po Osiu oraz zestaw pocztówek "Gmina Osie na dawnej fotografii 3". Z przewodnika dowiadujemy się, że okres pierwszego panowania Łokietka na Pomorzu oraz rządy czeskie to czas wzrostu znaczenia miejscowego możnowładztwa. Na terenie kasztelanii świeckiej w czasach Łokietka silną pozycję zachowali Wyszelice, jednak w okresie czeskim popadli w niełaskę i utracili znaczenie. Dominującą pozycję zdobyła rodzina Święców. Król czeski nadał Piotrowi Święcy w roku 1301 Nowe wraz z obwodem Kończyce, Frące, Bysław i Cekcyn. Pomorze Gdańskie wraz z upadkiem rządów czeskich weszło w skład państwa Władysława Łokietka. W XIII wieku w kasztelani świeckiej istniały dwa ośrodki typu miejskiego – było to Świecie i właśnie Nowe. Nie miały one jednak wielkiego znaczenia gospodarczego.

"Parafia pierwotna"

Parafia w Nowem – według uznanych badaczy historii Kościoła na Pomorzu - należy do tzw. „parafii pierwotnych”, utworzonych po misji ewangelizacyjnej św. Wojciecha. Jako taka mogła być zniesiona przez reakcję pogańską w połowie XI wieku. Marek Śliwa, który szczegółowo opisuje dzieje nowskiej parafii pisze: - W 1148 roku legat Gwido utworzył niższą organizację kościelną na Pomorzu, archidiakonat pomorski; zaczęto też tworzyć sieć parafialną. Pomocne okazały się już istniejące czy właśnie powstające grody. Gród nowski się odtwarzał, a wraz z nim parafia, bardzo zbliżona w formie terytorialnej do obszaru władztwa administracyjnego. Wedle zapisków XVIII-wiecznego proboszcza nowskiego, ks. Józefa Majowskiego, opartych na nieistniejących już źródłach, miało to nastąpić około 1185 roku. Dokonać tego miał książę pomorski Sambor I. Przypuszczalnie owa megaparafia obejmowała już istniejące, czy mające dopiero powstać, miejscowości: Barłożno, Bzowo, Grabowo, Jania, Komorsk, Lalkowy, Lubień, Mątawy, Michale, Nowa Cerkiew, Opalenie, Osiek, Pieniążkowo, Płochocin, Skórcz.

Mnisi w Nowem

Jak podaje Marek Śliwa przez ponad 100 lat miejscem kultu była świątynia drewniana. Według pewnych danych jej przebudowa na ceglaną farę mogła nastąpić pod koniec XIII wieku. Mogłoby to się zbiec z osadzeniem przez księcia gdańskiego Mściwoja II w 1282 roku zakonników franciszkańskich. Mnisi do Nowego przybyli z terenu Niemiec. Wkrótce po tym zaczęli budować swój kościół i klasztor. Pierwszy pleban znany z imienia to Andrzej zwany Klerykiem (1290 rok). Prace budowlane zostały wstrzymane przez najazd krzyżacki w 1308 roku. 2 stycznia 1350 roku nastąpiła krzyżacka lokacja Nowego. Wtedy też prawdopodobnie przystąpiono do dalszych prac przy budowie.

Duszpasterze

Reformacja to czas dużych zmian. Około połowy XVI wieku luteranie przejęli oba nowskie kościoły. Katolikom pozostała jedynie kaplica św. Jerzego. Powróciły one do katolików w 1580 roku. W XVII i XVIII wieku proboszczami byli m.in. Jan ze Zbąszyna, Stanisław Strzeżek, Piotr Górecki, Jan Coelmner, Jan Gręboszowski, Stanisław Cymerman, Bartłomiej Pawłowski, Jerzy Andrzej Lesman, Wawrzyniec Tadeusz Behme, Józef Andrzej Majowski, Andrzej Chaliński, Mateusz Kraynicki. W 1844 roku proboszczem został ks. Jan Kloka. który wybudował nową plebanię i był inspektorem szkół ludowych. Później ks. Kloka był proboszczem w Nowym Mieście Lubawskim, gdzie zaangażował się w ruch trzeźwościowy i w 1855 zainicjował działalność Bractwa Trzeźwości, zaledwie po miesiącu istnienia zrzeszającego niemal półtora tysiąca parafian. Długoletnią posługę duszpasterską w Nowem pełnił ks. Henryk Benjamin (1866-1888). Zmarł on podczas wizyty w Nowem bpa Leona Rednera.

Proboszcz pobity przez Niemców

Trudne lata II wojny światowej przetrwał w Nowem ks. Wacław Pruszak (1938-1957). - Pobity przez Niemców za słuchanie spowiedzi po polsku, ledwo uszedł z życiem; po wojnie zainstalował kolejne nowe dzwony, przeprowadził konserwację polichromii, założył nagłośnienie i przebudował plebanię – pisze Marek Śliwa. - Po rezygnacji ks. Pruszaka administratorem parafii został jej wikariusz, ks. Kazimierz Kirstein, natomiast w latach 1958-1973 parafią nowską kierował ks. Alfons Marcin Tęgowski. Zbudował biuro parafialne i zorganizował salkę katechetyczną (w dawnej baszcie); niestety, w tym okresie wybiałkowano ściany fary, zakrywając ich ornamentykę – dodaje.

W 1984 roku konsekrowano kościół

W roku 1976 oddano parafii kościół pofranciszkański, po niezbędnych remontach i wyposażeniu konsekrowany 11 maja 1984 roku, pod wezwaniem bł. Kolbe. Długie lata proboszczem był ks. Józef Talkowski (1989-2014). Święcenia prezbiteriatu przyjął w 1963 orku. Jest on kapelanem honorowym J. Św., kanonikiem honorowym Kapituły Katedralnej Pelplińskiej. Obecnie pełni posługę rezydenta parafii w Nowem. Od 2014 roku proboszczem parafii św. Mateusza w Nowem jest ks. Grzegorz Kaiser.

fot. archiwum